TUVA TÜRKLERİ                                                                                                                                                                 Tuva Türkleri Çin kaynaklarında Tu-po , Tu-p'o şekillerinde geçer. Bulundukları yerler kuzeyde Hsiao-hai ile batıda Kırgız Türkleri, güneyde Uygur Türkleri ile sınırlıdır. Üç boya ayrılmışlardır. Her biri kendini yönetir. Otları toplayıp kulübe yaparlar, tarım ile uğraşmazlardı. Tuva topraklarında çok miktarda ve çok türde ot bulunurdu. Bunların köklerini toplayıp şifalı yemekler yaparlardı. Avcılık yaparlardı. Kuş, balık yaygın olarak tüketilirdi. Samur kürk ve geyik derisi giyimleri vardı. Ölüleri ağaç kutu ile dağın içine ya da ağaların üzerine bırakırlardı. Kendilerini saf kan Türk kabul ederler. Toplumda cezalandırmaya gerek duyulmamıştı, çalınan mal olsa iki katı geri ödenirdi. Kurıkan Türklerine yakındırlar.^[4]
“Tıva” – ırkkökeni ilk defa Sayan-Altay bölgesinde Türk Uygurları ile ilişkilidir.
Tuvaları geçim kaynakları göz önüne getirilirse tipik olarak iki gruba ayrılır:

1. Batı’da: Bozkır bölgelerinde tarım ve büyük-küçük baş hayvancılıkla uğraşanlar.
2. Doğu'da: Tayga bölgesinde, avcılık ve Ren geyiği-sürübesiciliği yapanlar.

Tuva tarihi, antik yerleşim kalıntılardan Paleolitik Çağa kadar geriye gittiği öne sürülür. Sayan Dağları yakınındaki Tayga bölgesinde avcılık ve balıkçık yaparak yaşamışlardır. Tuva'da Sakalardan kalmış birçok buluntu vardır. M.Ö. 2. yüzyılda, Hun İmparatorluğu'nda yerleşik yaşamla birlikte göçebe yaşama da başlamışlardır.
Tuva adı eski Çin kaynaklarındaki T'o-pa boy adından gelmektedir. Topalar Eski Türklerin ana toprağı olan günümüzdeki Kuzey Çin topraklarında M.S. 4.-6. asırlarda 200 yıl kadar sürmüş olan Topa Devletini kurmuşlardır.
M.S. 500 yılından sonra, Türk yerleşimciler erken-ortaçağ'da Köktürk devletinin parçası olarak bölgede yaşamaya başlamışlardır.
M.S. 1000 yılında, Tuba (Dubo) kabileleri dağlık-Tayga'da, Sayan sahasında, Samodi halklarını devirerek bölgeye yerleştiler.
1207 yılında, Tuvalar Cengiz Han'ın işgaline uğramış ve Moğollar bölgede etki alanlarını artırınca, sonunda Moğol İmparatorluğu'nun bir egemenliğinde kalmışlardır. Moğol hakimiyeti yüzyıllar sürse de Tuva Türkleri Türklüklerini kaybetmemişler, Moğollarla ırki karışmaya engel olmuşlardır. O devirde yazılmış olan "Moğolların Gizli Tarihi" adlı eserde Tuva Türklerinden "Tuba" olarak bahsedilir.
1634 yılında, Moğol lideri Ombo Erdeni Altan Han (saltanat. 1627–1651) Rusya'ya bağlılığa yemin edmiştir.
17. yüzyılda Tuvalar Budizmi kabul etmişlerdir.
18. yüzyılda: Mançu ve Ch’ing Hanedanlığı (清朝, Qīng cháo) Tuvalar üzerinde egemen olmuştur.
1883-1885 yıllarında Tuva'da Çin-Mançur yönetimine başkaldıran 300 kadar kahraman Tuvalıdan 60'ı başbuğları Sambajık başkanlığında Ötüken (Ödügen)'i korumak için çetin şartlara rağmen sonuna kadar direnmişlerdir. Bu olay Tuvaların en önemli ayaklanma olayıdır. Sonunda Çin yönetimi acımasızca bu kahramanları yakalayıp başlarını keserek Tuvaların mukaddes saydığı aşıtlara dikmiştir. Tuva Tarihinde bu olaya "Aldan Maadırlar" ve "Aldan Durgunnar" adı verilmiştir.
1911-1912 yıllarında "Homdu Dayını" adı verilen Çinlilerle Moğollar arasındaki savaşa binlerce Tuvalı katılmış ve Çinlilere karşı cephe alarak Moğolları desteklemişlerdir.
Tuvalar, 1914 yılında ilk Tuva Halk Cumhuriyeti'ni, sonra Tuva Özerk Sovyetler Birliği Cumhuriyeti'ni, ve en son günümüz de Tuva Cumhuriyeti (Тыва Республика)'ni kurmuşlardır.